ჯიმშერ რეხვიაშვილი
საქართველოში ხარისხიანი ღვინის დაყენების მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია არსებობს, თუმცა ასევე მდიდარია ღვინის ფალსიფიკაციის გამოცდილებაც. ამ მხრივ განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობა შეიქმნა გასული საუკუნის მეორე ნახევარში, როცა „ქართული ღვინო“ ლამის მთელი საბჭოთა კავშირის მოთხოვნას აკმაყოფილებდა. ვითარება საგრძნობლად გამოსწორდა რუსეთის ბაზრის ჩაკეტვის შემდეგ, თუმცა, როგორც ქართველი ენელოგები ამბობენ, ღვინის ფალსიფიკაცია კვლავ მტკივნეულ პრობლემად რჩება. რას ნიშნავს ღვინის ფალსიფიკაცია და როგორია მის წინააღმდეგ ბრძოლის ეფექტიანი საშუალებები?
მერაბ მირცხულავა წლებია ტრადიციულ ქართულ მეღვინეობას მისდევს. მეგობრებთან ერთად ვენახი აქვს გაშენებული გურჯაანის რაიონის სოფელ ვაზისუბანსა და კასპის რაიონის სოფელ ოკამში, სადაც ჩინურსა და თავკვერს აყენებს:
„ბევრ ღვინოს არ ვაყენებ. მაქვს ჩაყრილი დაახლოებით 6, 5 ტონამდე მოცულობის ქვევრები და 12 ტონამდე უჟანგავი ჭურჭელი, რომელიც ჯერ არც გამივსია. მესამე წელია, რაც ქვევრში ღვინის დაყენება დავიწყე.“
მერაბ მირცხულავას თქმით, მისი ღვინის ხარისხი და რაოდენობა მხოლოდ ზვრებიდან მიღებულ მოსავალზე იქნება დამოკიდებული.
„ჩემთვის კატეგორიულად მიუღებელია ღვინის სიძლიერის, გემოსა და რაოდენობის ხელოვნურად შეცვლა... მთავარი ღირსება და პეწი, რაც გააჩნია ნამდვილ ღვინოს, აბსულუტურად იკარგება გაკეთების დროს. რა სჯობია ნამდვილ, ტანინიან კახურ ზამთრის ღვინოს რომ სვამ პატარა ჭიქებით ანდა იმერულ თუ მეგრულ ღვინოს, შესაბამისი „ფუჟერით“. მირჩევნია ნახევარი ბოთლი ნამდვილი ღვინით ვისიამოვნო, ვიდრე დავლიო ბევრი პეტიო ან გალიზებული ღვინო“, - ამბობს მოყვარული მეღვინე
მერაბ მირცხულვამ „პეტიო“ და „გალი“ ახსენა. პეტიოც და გალიც მე-19 საუკუნეში მცხოვრები ფრანგი მეღვინეები იყვნენ: პეტიოს მეთოდი ჭაჭაზე შაქარწყლის დასხმასა და დადუღებას ითვალისწინებს, გალისა კი - ტკბილის (დურდოს) გაბევრებას შაქარწყლის საშუალებით. იმის გათვალისწინებით, რომ ღვინო ეწოდება ყურძნის ტკბილის სრული ან ნაწილობრივი დუღილის შედეგად მიღებულ პროდუქტს, გასაკვირი არ არის, რომ ფრანგი მეღვინეების მეთოდით მიღებულ სასმელს ენოლოგების უმრავლესობა იწუნებს. პეტიო და გალი მწვავედ გააკრიტიკა ილია ჭავჭავაძემაც შორეულ 1887 წელს:
„ბატონი გალლი არ დაგიდევთ და მასთან ერთად არ დაგიდევენ ისინიც, რომელნიც მართალის ღვინის მაგიერ ნახევარ შაქარწყალს და ნახევარ ყურძნის წვენს ასაღებენ; ამას ამბობენ, რომ ეს მუშტრის მოტყუება არ არის, ეს სიყალბე არ არისო. მაშ, აბა ერთი მუშტარს, ვინც უნდა იყოს, ეს უთხარით: წელს მეტად მჟავე ყურძენი იყო, ღვინო ცუდი დადგებოდა. ჩვენ ავიღეთ და რაც ყურძნის წვენი იყო, იმდენი შაქარწყალი გავურიეთ, ასე გავატკბილეთ და აი. მშვენიერი ღვინოა, იყიდეთ. თუ ასში ერთი მოგეკარებათ, დიდი საქმე იქნება“.
ენელოგ გიორგი სამანიშვილის თქმით, „ღვინის გაკეთება“ მოსაწონ საქციელად ნამდვილად ვერ ჩაითვლება, თუმცა ფალსიფიკაციის დამღის დასადებად მხოლოდ ეს მოცემულობა არ კმარა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 197-ე მუხლის მიხედვით, ფალსიფიკაცია ეწოდება მოტყუებით ნივთის თვისებრიობის შეცვლას, მწარმოებლის ან გამსაღებლის მიერ ჩადენილს ანგარებით, მაგრამ თუ ღვინო მართლა კახურია, არ აქვს მნიშვნელობა, თეთრი იქნება თუ წითელი, მსმელი ნამდვილად არ დაელევა. სულ სხვააა ფალსიფიცირებული ღვინის ამბავი. გიორგი სამანიშვილის თქმით, ღვინის ფალსიფიცირება მიიღწევა ორი გზით: პირველი - პროდუქტის შეცვლით, ანუ ღვინის ნაცვლად სუროგატის გამოყენებით, და მეორე - ეტიკეტის ფალსიფიცირებით, ანუ ადგილწარმოშობის, ჯიშის, მწარმოებლის, ქვეყნისა და დამზადების მეთოდის არასწორი მითითებით, თუმცა გიორგი სამანიშვილის თქმით, ღვინო ფალსიფიცირებულია თუ არა, ამას მხოლოდ სასამართლო თუ გადაწყვეტს:
„როცა ვახსენებთ „ფალსიფიკაციას“, უმჯობესი იქნება, თუკი გამოვიყენებთ ბრჭყალებს, რადგანაც მხოლოდ მოსამართლეს შეუძლია დაადგინოს. ერთხელ ზესტაფონში ვიბარებდით ყურძენს, როცა ერთი კაცი შემოვარდა და დაუწყო მუშებს გინება, რას მიშვრებით, მღუპავთ, ღვინოს მიფუჭებთო? ჩავცვივდით იმის გასარკვევად, თუ რა ხდებოდა. ვკითხეთ ამ კაცს, როგორ და რატომ უფუჭებდნენ ღვინოს. როცა ცოტათი დამშვიდდა, გვითხრა: შაქარი ჩაყრილი მაქვს ქვევრში, წყალიც დასხმული მაქვს და ესენი ჭაჭას არ მაძლევენ და ასე მიფუჭდება ღვინოო. ჩვეულებრივი პრაქტიკა იყო: რამდენ ყურძენსაც აბარებდნენ, იმდენი ჭაჭა მიჰქონდათ უკან, რადგანაც სახლშიც ხომ უნდა ჰქონოდათ ღვინო“.
თუმცა, გიორგი სამანიშვილის თქმით, არსებობს ღვინის გაკეთების უფრო უხეში მეთოდებიც, როცა პროცესში ყურძნის ფაქტურა საერთოდ არ არის ჩართული:
„ყველამ იცის, რისგან შედგება ღვინო: რამდენი სპირტია, რამდენი წყალი და რამდენი მჟავები. აიღებს საჭირო რაოდენობის შაქარს და დაასხამს წყალს. ბევრისგან გამიგონია, ცოტა ძმარიც უხდებაო, რადგანაც ღვინის გემოს აძლევსო. მჟავიანობისთვის ლიმონმჟავას ყრიან, მაგრამ უფრო „დახვეწილები“ იყენებენ ღვინის მჟავას, რაც უფრო ძვირია, მაგრამ, სამაგიეროდ, უფრო ახლოსაც მიჰყავს ხსნარი ღვინოსთან. ეს სამი კომპონენტი, პრინციპში, საკმარისია. ცოტა დაიჭყანები, მაგრამ დაგათრობს და ა. შ. ზოგი ტანინსაც ხმარობს ღვინის გემოს მისაცემად. თუ ცოტა დამწვარ შაქარსაც მისცემენ, საერთოდ „კახური“ გამოვა. ასევე შეიძლება არომატის შერევა. ასეთი ღვინოები ძირითადად ქელეხების დროს კეთდება. ყველამ იცის, ვინ და რისგან აკეთებს. ფასი დაახლოებით 1, 5 - 2 ლარი აქვს“.
გიორგი სამანიშვილის თქმით, ხშირ შემთხვევაში მომხმარებელთა დიდი წრისათვის მხოლოდ ფალსიფიცირებული და, შესაბამისად, იაფი ღვინოა ხელმისაწვდომი. ამ ერთადერთ პოზიტიურ გარემოებას უპირისპირდება შემდეგი ნეგატიური ფაქტორები: მომხმარებელი იხდის უფრო მეტს, ვიდრე ღირს შეძენილი პროდუქტი, რომელიც ასევე შეიძლება იყოს საშიში ჯანმრთელობისათვის. გარდა ამისა, მომხმარებელი კარგავს ნდობას პროდუქტისადმი, რითაც ზარალდება პატიოსანი მწარმოებელი. კომპანია „ჯაყელების ღვინოების“ დამფუძნებლის მალხაზ ჯაყელის თქმით, ღვინის ხელოვნურად გაბევრება რადიკალურად ეწინააღმდეგება მის მსოფლმხედველობასა და წარმოდგენას ღვინოზე.
„ერთხელ ასეთი შემთხვევა მქონდა. მეხმარებოდა მეზობელი, რომელმაც რომ მნახა ბოლო, შეუვსებელ ჭურჭელზე მოფიქრალი, მირჩია: 9 წელი ღვინის ქარხანაში ვმუშაობდი და მსგავსი პრობლემა არ გვქონიაო. როგორ-მეთქი, გახარებულმა ვკითხე, იქნებ რამე გამოსავალი იცის და მასწავლოსო. არაფერიო, მითხრა, ბოლო ჭურჭელი როცა დაგვრჩებოდა ნაკლული, წყლით გადავავსებდით ხოლმეო. სხვა მაგალითიც ვიცი: საფრანგეთში როცა ასე დარჩათ გაუვსები ჭურჭელი, მუშებმა ღვინის გადაქცევა მოინდომეს“, - უთხრა მალხაზ ჯაყელმა რადიო თავისუფლებას.
როგორ უნდა ვებრძოლოთ ღვინის ფალსიფიკაციას? ენოლოგი გიორგი სამანიშვილი მიიჩნევს, რომ მკაცრი რეგულაციებით საქმე შეიძლება კიდევ უფრო გაფუჭდეს:
„სახელმწიფომ რაღაც მინიმალური ძალისხმევა უნდა გასწიოს. მე ვეთანხმები ლიბერალებს იმაში, რომ ლიცენზიების, ანალიზებისა და ნებართვების მოთხოვნა საფრთხეებს კიდევ უფრომ მეტად გაზრდის. იმდენად რთული სისტემებია, მაგალითად, პოსტსაბჭოთა სივრცეში, რომ ძირითადად კარგი მწარმოებელი ზარალდება. მაგალითად, ჩვენთან რომ იყოს რუსული ან უკრაინული სტილის კანონმდებლობა, ქვევრის ღვინის მწარმოებლები ვეღარ იარსებებდენ - სანიტარულ ლიცენზიას ვერ აიღებდნენ, რადგანაც იოლად იპოვნიდნენ ქვევრში რაღაც ბაქტერიას“.
გიორგი სამანიშვილის თქმით, ღვინის ხარისხზე სახელმწიფო კონტროლი უნდა იყოს მინიმალური, პრევენციის მთელი სიმძიმე კი უნდა გადადიოდეს პრინციპულსა და გათვითცნობიერებულ მომხმარებელზე. „ღვინის კლუბის“ პრეზიდენტის მალხაზ ხარბედიას თქმით, მომხმარებელი უნდა ეყრდნობოდეს სანდო მაღაზიებსა და მწარმოებლებს. და კიდევ: საჭიროა მეტი ლექცია ღვინის შესახებ, ღვინის მეტი ფესტივალი, დეგუსტაცია და, ზოგადად, მეღვინეობის პოპულარიზაცია-განვითარება.
„პირველ რიგში ასამაღლებელია ღვინის კულტურა! დახვეწა როგორც მევენახე-მეღვინეებისა, ასევე მომხმარებლებისა. რაც შეიძლება მეტი ადამიანი უნდა დაინტერესდეს ღვინით. მთელი საქართველო ხომ არის რაღაც ღირებულებებით დაინტესებული?! ღვინო კი სწორედ ასეთი ღირებულებაა, რომელსაც ხელით ვეხებით, რომლითაც სიამოვნებას ვიღებთ. როცა მეტი გვეცოდინება ღვინის შესახებ, წარმოუდგენელია, რომ ჩვენ გვერდით გაიხარონ ფალსიფიკატორებმა“, - უთხრა მალხაზ ხარბედიამ რადიო თავისუფლებას.
საქართველოში ღვინის ფალსიფიცირება წარმოუდგენლად ეჩვენებოდა ილია ჭავჭავაძეს, როცა 1887 წელს გამოქვეყნებულ წერილში „ღვინის ქართულად დაყენება“ წერდა:
„თუ ჰსურთ, რომ რუსეთის ბაზარში ჩვენმა ღვინომ ადგილი დაიჭიროს და ევროპულს ყალბს ღვინოებს აჯობოს და გზა დააცლევინოს, ეს მარტო იმით შესაძლოა მოხდეს, რომ გასამკლავებლად ევროპულს ყალბს ღვინოს ჩვენი მართალი ღვინო პირში წავუყენოთ. აქ ჩვენი გამარჯვება უეჭველია იმიტომ, რომ არ არი ქვეყანაზედ კაცი, რომელმაც მართალი ყალბს არ ამჯობინოს, რაც უნდა ეს ყალბი სამაცდურო იყოს. ჩვენს ღვინოებს სხვა იმედი არ უნდა ჰქონდეს“.